Gorky's, Datblygu, Fflaps, Ffa Coffi, Melys, Cyrff, Catatonia, Topper, Beganifs/Big Leaves, Llwybr Llaethog... fedrai ddim cofio nhw i gyd ar y funud... ond roedd o'n gret ista'n nol ac edrych yn ôl, ac ymlacio a mwynhau'r miwsig a'r fideos heb ddim o'r meddwdod a'r ego oedd pan oeddach chi'n mynychu'r gigs erstalwm, math o beth, a rili gwerthfawrogi faint mor wych oedd/ydi'r bandiau yma. Dylid llongyfarch Emyr am ei weledigaeth, ac am wneud i ni sylweddoli faint mor arloesol a gwirioneddol dda oeddan nhw.
Ond dim dyna oedd y pwynt. Mae'r ffilm wedi ei rhoi efo'i gilydd mor dda, roedd y gwir neges yn dod yn amlwg i mi cyn iddo gael ei ddweud gan gyfrannwr ar y ffilm - oedd fod y bandiau yma, o gefndir trefol a/neu dwyieithog yn adlewyrchiad gonest o wir brif ddiwylliant cyfoes Cymru, sef cyfuniad o ddiwylliant Cymraeg (siarad Cymraeg neu Wenglish a chynhyrchu stwff yn Gymraeg) a diwylliant poblogaidd Eingl-Americanaidd. Dwi wastad yn rantio am hyn: mae ceisio gwadu nad ydym yn rhannu'r un diwylliant poblogaidd a'r Saeson yn ogystal a'n treftadaeth Gymraeg a Chymreig, yn ddim byd ond claddu pen yn y tywod, piso yn erbyn ygwynt, a mewnblygrwydd gwrth-gynhyrchiol - os nad rhyw eideoleg o burdeb diwylliannol sy'n ymylu ar fod yr un math o beth â eideoleg cenedlaetholdeb asgell dde eithafol sy'n dictetio i ni be yw ein diwylliant cenedlaethol ac mai hwnnw yn unig y dylem lynnu ato, a bod unrhyw beth arall yn ang-Nghymreig ac 'an-wladgarol.'
Nonsens llwyr yw hynny. Tyfais i i fyny wedi fy nhrwytho mewn diwylliant cynhenid Cymraeg (gan fy nheulu) a pync roc, roc a rol, reggae, spaghetti westerns, peldroed ac yn y blaen (gan y byd o'ng nghwmpas). Mae'r rhan fwyaf o fy mhrif ddylanwadau creadigol i wedi dod o faes diwylliant poblogaidd, a mae diwylliant poblogaidd yn rhyngwladol ac yn perthyn i bob cenedl. Mae'n cael ei fwynhau a'i werthfawrogi gan unrhyw un sy'n deall y cyfrwng - ond dim rhaid i ni fod yn deall yr iaith hyd yn oed, achos rydan ni'n gallu mynegi diwylliant poblogaidd rhyngwladol yn ein iaith ein hunain. A sdim byd yn bod efo hynny. Diwylliant Cymreig ydi o wedyn, achos rydan ni, bobol Cymraeg yn ei arddel a'i fwynhau.
Mae ymwrthod â hynny, a cheisio cadw diwylliant Cymraeg yn gyfyngedig i eisteddfota, cerdd dant a barddoni, yn gwneud y Gymraeg yn amherthnasol i fwyafrif helaeth o'n Cymru Cymraeg ifanc. Cymry Cymraeg fel fi, a chi. Mae o'n un o'r rhesymau pam dwi'n sgwennu llenyddiaeth poblogaidd sydd ddim o angenrheidrwydd yn lenyddiaeth safonnol, ond sydd yn berthnasol - o ran gwrthrych a ieithwedd - i fywydau trwch y Cymry Cymraeg cyfoes.
Ond ta waeth am hynny, wrth wylio'r ffilm, a gweld y bandiau yma i gyd yn ymfalchio yn be fysa'r purists yn ei alw'n 'ddiwylliant mwngral', ac yn deud 'ffyc off' i'r mewnblygrwydd hynny, ac yn falch o fynegi eu hunain, saying it loud and saying it proud (fel y Cymry Cymraeg cynta i ddod allan o'r closet diwylliannol a deud "dyma ni, da ni'n Gymry cyfoes, wedi tyfu fyny mewn Cymru newydd, a da ni'n mwynhau diwylliant poblogaidd mewn dwy iaith mewn un cefndir, achos dyma yw ein diwylliant a dyma yw ein Cymru ni, live with it! "), roedd rhywun yn sylweddoli arwyddocad teitl y ffilm. Saunders Lewis v Andy Warhol. Deud o i gyd dydi. Barddoniaeth ynddo'i hun!
Roedd rhai o'r bandiau yma'n canu yn Gymraeg yn unig, a'r lleill yn ddwyieithog. Byddai rhai purists yn cwyno eu bod yn canu caneuon Saesneg, ond be ddylem wneud yw diolch a gwerthfawrogi fod y bandiau dwyieithog yma - rhai o ardaloedd go Seisnig ac eraill yn Saeson wedi eu magu yng Nghymru - yn ddigon cryf eu hunaniaeth Gymreig i ganu yn Gymraeg o gwbwl.
A dim ysfa am lwyddiant ariannol oedd y rheswm dros ganu'n ddwyieithog. Dyna oedd eu cefndir, eu hardal, eu hunaniaeth, a dyna oedd eu diwylliant a'u dylanwadau. Pa hawl oedd gan ddeinosoriaid i gadw cyd-Gymry rhag mynegi'r hyn oeddynt? Onid rhagrithwyr ydi'r beirniaid sy'n condemnio bandiau am ganu caneuon Saesneg pan fo pawb yng Nghymru, yn cynnwys y beirniaid eu hunain, yn gwrando ar, a mwynhau, stwff Saesneg, eu hunain? Mae'r sefyllfa'n debyg i'r ddadl oddi fewn yr Eglwys Anglicanaidd ynghylch ordeinio offeiriaid hoyw. Mae hoywiaeth yn rwbath naturiol sy'n bodoli mewn lleiafrif go fawr o'r ddynoliaeth ers dechrau hanes, ond mae'r crefyddwyr yn dictetio ei fod yn rong ac yn groes i natur a 'deddf Duw'! A fentra i fod naw deg y cant o'r gwrthwynebwyr yn hoywon eu hunain. Rhagrith ydio, a rhagrith pen-yn-y-tywod. Felly hefyd y ddadl wirion yma nad yw diwylliant Eingl-Americanaidd - trwy gyfrwng y Gymraeg neu iaith arall yr ydan ni'n digwydd bod yn ei deall a'i siarad - yn ddiwylliant Cymraeg a Chymreig. Bolycs, mewn Cymraeg call.
Ah! Yr hen gred - cywir, yn rhan fwyaf o achosion, mi fentraf - am y crefyddwyr yn erlid merched am gael rhyw cyn priodi, a dynion am yfed a godinebu, tra y tu ôl i'r llenni roeddan nhw a'r offeiriaid yn clecio wisgi a laudinum tra'n claddu eu ffyn bugail at y bôn ymhob twll oedd gan y chamber maid (neu'r choirboy, yn achos y Pabyddion)!
Gonestrwydd y bandiau yma, a'r rhyddhad a'r cyffro oedd Cymry Cymraeg ifanc yn deimlo wrth eu clywed am y tro cyntaf - fel torri'n rhydd o'r cadwynnau diwylliannol - oedd yn eu gwneud mor ddylanwadol, poblogaidd a chreadigol wych. Does dim fel rhyddid i fwydo'r dychymyg a chreadigedd. Diosg y cadwynnau, cael y dwylo'n rhydd i greu, heb rwystrau na gwg cymdeithas i'w cyfyngu! Ac wrth gwrs, roedd llwyddiant y bandiau hyn - boed yn ddwyieithog neu beidio - yn enwedig llwyddiant ysgubol Gorky's a Catatonia, a'r Furries - yn profi hynny.
Ia, mish-mash o Gymreictod a 'roc a rol' ydi diwylliant poblogaidd Cymru - a hunaniaeth diwylliannol Cymru - erbyn heddiw. Cymysgedd o ddiwylliant/treftadaeth cynhenid a 'roc a rol' ydi diwylliant poblogaidd pob cenedl yn yr Anglosphere. Y bandiau yma, ac eraill â'u dilynnodd yn y cyfnod yma, dorrodd allan o'r closet a bod yn driw i'r hyn oeddyn nhw, a dangos i'r Cymry Cymraeg ifanc fod posib bod yn Gymry a mwynhau a chofleidio diwylliant a ddysgwyd iddynt ei fod yn 'estron'. Bod modd mwyhau a chreu diwylliant rhyngwladol - trwy gyfrwng y Gymraeg, neu Saesneg hyd yn oed - a dal i fod yn Gymry. Fod y ddau beth, yn groes i'r hyn bregethwyd i ni, yn elfennau o'r un Cymreictod wedi'r cwbl. Cymraeg cyfoes, aeddfed, gonest, hyderus. Bod yn falch o'r hyn ydan ni, boed hynny'n Gymraeg 'mwngral' neu beidio. Achos mae o mor Gymraeg a Chymreig a Saunders Lewis ei hun.
No comments:
Post a Comment